بررسی نقش نیروهای مذهبی در تحولات سیاسی 1332-1320

برخی فقهای شیعه در اعصار اسلامی، درصدد تبیین آموزه های سیاسی شیعه بر آمده اند. بعضا هدف آنان صدور مجوز برای دخالت دین در سیاست و حکومت بود. این رویکرد بنا بر شرایط زمانی و مکانی دستخوش فراز و نشیب هایی شده است. در دوره معاصر رویدادهایی همچون جنگ های ایران و روس، انقلاب مشروطیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت زمینه ساز ورود فقها به عرصه سیاست محسوب می شود. زمینه های این رویکرد در جنبش اخیر را می توان در تحولات ناشی از سقوط رضاشاه و به سلطنت رسیدن پسرش در شهریور1320 جستجو کرد. فضای باز سیاسی حاصل از این رخداد، نیروهای مذهبی را به نوعی از خودآگاهی در رقابت با جریانات فکری رقیب در داخل و خارج سوق داد.آنان برای نقش آفرینی در عرصه سیاست و اجتماع از دو ابزار رسانه سنتی نظیر منبرو رسانه های مدرن نظیر اعلامیه، نشریات و غیره برای پیام رسانی استفاده کردند و حتی در همین راستا موفق شدند فعالیت های خود را در قالب شبکه ای به هم پیوسته در اقصی نقاط کشور بخصوص در شهرهای بزرگ گسترش دهند. انتخابات مجلس شورای ملی، مبارزه با حزب توده، مسأله فلسطین و به خصوص نهضت ملی شدن صنعت نفت عرصه های ایفای نقش نیروهای مذهبی بود . البته دامنه مطالبات آنها عرصه های عمومی جامعه نظیر مبارزه با بی حجابی، شرب خمر و حتی ضرورت بهره گیری از رادیو برای تبلیغات مذهبی را در بر می گرفت. در این میان بر اجرای قانون اساسی به ویژه اصل دوم متمم آن در خصوص لزوم حضور پنج مجتهد در مجلس تاکید زیادی داشتند. اما چندی نگذشت که متولیان این جریان در تعریف خود از میزان دخالت دین در عرصه سیاست و حکومت دچار اختلاف نظر شدند. به طوری که آیت‎الله بروجردی زعیم حوزه علمیه قم و مرجع تقلید شیعیان، خود را از عرصه سیاست کنار کشید، در حالی که فداییان اسلام با دامن زدن به ایده‎های آرمان‎گرایانه، به ترور مخالفان روی آوردند. در این میان آیت‎الله کاشانی با عملگرایی خاص خود در جایگاه رهبری برخی وقایع این دوره ایفای نقش کرد.